Αρχαίες Ανατολίτικες Εκκλησίες ονομάζονται εκείνες που υιοθέτησαν τον Μονοφυσιτισμό (δόγμα που αφορά στις δύο φύσεις του Ιησού Χριστού) που καταδικάστηκε ως αίρεση από τη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο το 451 στη Χαλκηδόνα. Για το λόγο αυτό ονομάζονται συχνά και Προ-χαλκηδόνιες Εκκλησίες. Οι Εκκλησίες αυτές βρίσκονται σε πλήρη εκκλησιαστική κοινωνία μεταξύ τους.
Κατανομή των Ανατολιτών Ορθοδόξων Χριστιανών στον κόσμο ανά χώρα:
Η Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλεξάνδρειας είναι μια Ανατολική Ορθόδοξη Χριστιανική εκκλησία με έδρα την Αίγυπτο, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Επικεφαλής της Εκκλησίας και του Θρόνου της Αλεξάνδρειας είναι ο «Πατριάρχης Αλεξανδρείας στην Αγία Έδρα του Αγίου Μάρκου», ο οποίος φέρει και τον τίτλο του Κόπτη Πάπα. Με 20-25 εκατομμύρια μέλη παγκοσμίως, από τα οποία περίπου 18 έως 22 εκατομμύρια στην Αίγυπτο, είναι η μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία της χώρας.
- Κοπτική (Αίγυπτος και εξωτερικό) (9 - 15 εκ.)
- Αιθιοπική (45 - 50 εκ.)
- Εκκλησία τής Ερυθραίας (μετά το 1993) (2,5 - 3 εκ.)
- Αρμενική Αποστολική Εκκλησία (Αρμενία, Τουρκία και εξωτερικό). (13 - 14 εκ.)
- Συροϊακωβιτική (Συροορθόδοξη λένε οι ίδιοι) τής Δυτικής Συρίας (σήμερα Συρία, Τουρκία) (1 εκ.)
- Συριακή τής Ινδίας (Μαλαμπάρ στη N. Ινδία) (2 εκ.)
Κατανομή των Ανατολιτών Ορθοδόξων Χριστιανών στον κόσμο ανά χώρα:
- Κύρια θρησκεία (πάνω από 75%)
- Κύρια θρησκεία (50-75%)
- Σημαντική μειονότητα της θρησκείας (20-50%)
- Σημαντική μειονότητα της θρησκείας (5-20%)
- Μειονότητα θρησκείας (1–5%)
- Ελάχιστη μειοψηφία θρησκείας (κάτω του 1%), αλλά έχει τοπική αυτοκεφαλία.
Η Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλεξάνδρειας είναι μια Ανατολική Ορθόδοξη Χριστιανική εκκλησία με έδρα την Αίγυπτο, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Επικεφαλής της Εκκλησίας και του Θρόνου της Αλεξάνδρειας είναι ο «Πατριάρχης Αλεξανδρείας στην Αγία Έδρα του Αγίου Μάρκου», ο οποίος φέρει και τον τίτλο του Κόπτη Πάπα. Με 20-25 εκατομμύρια μέλη παγκοσμίως, από τα οποία περίπου 18 έως 22 εκατομμύρια στην Αίγυπτο, είναι η μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία της χώρας.
Κατά την παράδοσή της, η Κοπτική Εκκλησία ιδρύθηκε από τον Άγιο Μάρκο, απόστολο και ευαγγελιστή, κατά τα μέσα του 1ου αιώνα (περί το έτος 42).
Μετά το 639, η Αίγυπτος πέρασε στην κυριαρχία των Μουσουλμάνων κατακτητών της από την Αραβία και η μεταχείριση των κοπτών χριστιανών κυμαινόταν από ανοχή μέχρι και ανοικτό διωγμό. Τον 12ο αιώνα, η Εκκλησία μετέφερε την έδρα της από την Αλεξάνδρεια στο Κάιρο. Τον ίδιο αιώνα οι Κόπτες έγιναν θρησκευτική μειονότητα. Κατά τον 14ο και 15ο αιώνα, ο Νουβικός Χριστιανισμός αντικαταστάθηκε από το Ισλάμ.
Από την Αραβική Άνοιξη του 2011, οι Κόπτες έχουν υποστεί αυξημένες θρησκευτικές διακρίσεις και βία.
Η Αρμενική Αποστολική Εκκλησία αποτελεί την παλαιότερη παγκοσμίως εθνική εκκλησία, καθώς η Αρμενία ήταν το πρώτο έθνος που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του. Είναι τμήμα των Αρχαίων Ανατολικών Εκκλησιών και αποτελεί μία από τις παλαιότερες χρονολογικά Χριστιανικές κοινότητες. Η Αρμενία ήταν η πρώτη χώρα που υιοθέτησε τον Χριστιανισμό ως την επίσημη θρησκεία της στις αρχές του 4ου αιώνα (κατά παράδοση το 301), με την ίδρυση αυτή της Εκκλησίας. Η Εκκλησία υποστηρίζει ότι οι καταβολές της πηγάζουν από το αποστολικό έργο του Βαρθολομαίου και του Ιούδα Θαδδαίου κατά τον 1ο αιώνα και ότι αποτελεί πρώτο κέντρο του Χριστιανισμού. Προκαθήμενος της εκκλησίας είναι ο Καθολικός Πατριάρχης Απάντων των Αρμενίων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρεται ως Γρηγοριανή Εκκλησία, ωστόσο η ονομασία αυτή δεν προτιμάται από την ίδια την Εκκλησία, καθώς θεωρεί τους Απόστολους Βαρθολομαίο και Θαδδαίο ως τους ιδρυτές της, ενώ τον Άγιο Γρηγόριο τον Φωτιστή ως τον πρώτο της επίσημο προκαθήμενο.
Η Ασσυριακή (Νεστοριανική) Εκκλησία
Σε συνεχή πολεμική αναταραχή βρίσκεται η Μεσοποταμία, η μυθική Ανατολία, η χώρα της Εδέμ, της Βαβυλώνας, των Περσών και των Αράβων. Εκεί υφίσταται Εκκλησία, την οποία ίδρυσαν με το κήρυγμά τους το πρώτον οι Απόστολοι Θωμάς, Θαδδαίος κ.ά. εκ των Εβδομήκοντα.
Μετά την Πεντηκοστή οι Απόστολοι διαμοιράστηκαν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, κηρύττοντας το Ευαγγέλιο αρχικά στις Εβραϊκές Συναγωγές. Στην περιοχή της Μεσοποταμίας και της Ανατολής (όπου το σημερινό Ιράκ και η Περσία) υπήρχαν Εβραίοι από την εποχή της Βαβυλώνιας Αιχμαλωσίας. Στις συναγωγές τους κήρυξαν οι Απόστολοι Θωμάς, Θαδδαίος. Στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο (325) συμμετείχε και Επίσκοπος από την Περσία, Στην Μεσοποταμία κατοικούσαν κατά τον Α΄ μ.Χ. αιώνα μεταξύ άλλων Σύριοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Πέρσες και Άραβες. Από αυτούς πολλοί έγιναν Χριστιανοί.
Κατά την διάρκεια των Περσοβυζαντινών πολέμων, τον 4ο αι. και μέχρι την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες, (αρχές 7ου αιώνος), έγιναν πολλές σφαγές (Σαπώρ Β`, βασιλεύς των Περσών) και ανεδείχθησαν πολλοί μάρτυρες της Εκκλησίας, όπως ο άγιος Ιάκωβος ο Πέρσης, ο άγιος Αναστάσιος ο Πέρσης και πολλοί άλλοι.
Μετά την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο (431), οι καταδικασθέντες από αυτήν Νεστοριανοί, επικράτησαν στην Περσία. Οι Νεστοριανοί έχασαν τη δύναμή τους μετά την κατάληψη της Μεσοποταμίας και της Περσίας από τους Άραβες, κυρίως δε κατά το διάστημα της παρουσίας των Οθωμανών Τούρκων.
Σήμερα υπάρχουν ακόμη υπολείμματα νεστοριανών κοινοτήτων στην ευρύτερη περιοχή, το μεγάλο μέρος πάντως κατέφυγε στην Δύση όπως έγινε και με τις άλλες Χριστιανικές κοινότητες . Οι ομιλούντες την Ασσυριακή διάλεκτο είναι ως επί το πλείστον Νεστοριανοί και υπολογίζεται ότι σήμερα αριθμούν περί τις 150 χιλιάδες παγκοσμίως.
Σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρεται ως Γρηγοριανή Εκκλησία, ωστόσο η ονομασία αυτή δεν προτιμάται από την ίδια την Εκκλησία, καθώς θεωρεί τους Απόστολους Βαρθολομαίο και Θαδδαίο ως τους ιδρυτές της, ενώ τον Άγιο Γρηγόριο τον Φωτιστή ως τον πρώτο της επίσημο προκαθήμενο.
Η Ασσυριακή (Νεστοριανική) Εκκλησία
Μετά την Πεντηκοστή οι Απόστολοι διαμοιράστηκαν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, κηρύττοντας το Ευαγγέλιο αρχικά στις Εβραϊκές Συναγωγές. Στην περιοχή της Μεσοποταμίας και της Ανατολής (όπου το σημερινό Ιράκ και η Περσία) υπήρχαν Εβραίοι από την εποχή της Βαβυλώνιας Αιχμαλωσίας. Στις συναγωγές τους κήρυξαν οι Απόστολοι Θωμάς, Θαδδαίος. Στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο (325) συμμετείχε και Επίσκοπος από την Περσία, Στην Μεσοποταμία κατοικούσαν κατά τον Α΄ μ.Χ. αιώνα μεταξύ άλλων Σύριοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Πέρσες και Άραβες. Από αυτούς πολλοί έγιναν Χριστιανοί.
Κατά την διάρκεια των Περσοβυζαντινών πολέμων, τον 4ο αι. και μέχρι την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες, (αρχές 7ου αιώνος), έγιναν πολλές σφαγές (Σαπώρ Β`, βασιλεύς των Περσών) και ανεδείχθησαν πολλοί μάρτυρες της Εκκλησίας, όπως ο άγιος Ιάκωβος ο Πέρσης, ο άγιος Αναστάσιος ο Πέρσης και πολλοί άλλοι.
Μετά την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο (431), οι καταδικασθέντες από αυτήν Νεστοριανοί, επικράτησαν στην Περσία. Οι Νεστοριανοί έχασαν τη δύναμή τους μετά την κατάληψη της Μεσοποταμίας και της Περσίας από τους Άραβες, κυρίως δε κατά το διάστημα της παρουσίας των Οθωμανών Τούρκων.
Σήμερα υπάρχουν ακόμη υπολείμματα νεστοριανών κοινοτήτων στην ευρύτερη περιοχή, το μεγάλο μέρος πάντως κατέφυγε στην Δύση όπως έγινε και με τις άλλες Χριστιανικές κοινότητες . Οι ομιλούντες την Ασσυριακή διάλεκτο είναι ως επί το πλείστον Νεστοριανοί και υπολογίζεται ότι σήμερα αριθμούν περί τις 150 χιλιάδες παγκοσμίως.
(Τροποποίηση από: Η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Μεσοποταμία
Πηγή: http://www.vic.com/~tscon/parembasis/2005/05_07_16.htm)